Hoe overleeft mijn collectie mij?

Na het overlijden gaat uw verzameling naar uw erfgenamen, dus de eerste vraag is wie dat zijn. De basis van het erfrecht zit eigenlijk vrij simpel in elkaar. De wet geeft een bepaalde ‘standaardvererving’ en daar kun je van afwijken door een testament te maken.
De eerste groep wettelijke erfgenamen zijn de echtgenoot en de kinderen (of eventueel kleinkinderen, als een kind eerder is overleden). Als er geen echtgenoot en kinderen zijn, komen de ouders, broers en zusters (of eventueel neven en nichten) aan de beurt, anders de grootouders en hun afstammelingen (dus ooms, tantes en hun kinderen) en als daar ook niemand te vinden is de overgrootouders en hun afstammelingen. Wat veel mensen zich overigens niet realiseren, is dat de partner met wie ongehuwd wordt samengewoond niet erft, zelfs niet als er gezamenlijke kinderen zijn (in dat geval erven de kinderen en niet de partner).

Zoals gezegd, kun je bij testament van deze volgorde afwijken, en daarbij tot erfgenaam benoemen wie je maar wilt. Er is eigenlijk maar één spelregel en dat is dat kinderen een erfrechtelijke minimumaanspraak hebben (de zogenoemde legitieme portie). Dat betekent overigens niet dat ze voor een bepaald deel eigenaar van de spullen, waaronder de verzameling, worden, maar wel dat ze recht hebben op een bepaald deel van de waarde van het aanwezige vermogen. Als een kind onterfd wordt (of in elk geval niet de verzameling krijgt), zal de waarde van de verzameling dus een rol gaan spelen. Erfgenamen krijgen je hele vermogen - dus ook de schulden! - of een breukdeel daarvan. Als je de verzameling, of een deel daarvan, aan één of meer bepaalde personen wilt nalaten zonder dat die verder in de erfenis meedoen, kun je een legaat maken. Dat kan zijn een gewoon legaat (de verkrijger hoeft niets aan de erfgenamen te vergoeden), maar ook een legaat tegen inbreng van de waarde of van een vast bedrag. In dat laatste geval moet de legataris de waarde van de (deel)verzameling - of dat bepaalde bedrag - aan de erfgenamen vergoeden, in feite krijgt de legataris dan dus het recht om de verzameling te kopen.

Vaak willen verzamelaars dat hun verzameling na hun overlijden niet in delen wordt verkocht, maar als geheel bij elkaar blijft. Het voortbestaan van de verzameling gaat eigenlijk alleen maar goed als er iemand is die de passie deelt. Verzamel je Porsche, Alpine of Scania, en is je zoon er even gek van, dan zit je goed. Maar veel verzamelaars zitten met het probleem dat het gezin de hobby niet deelt en als er dan geen even enthousiaste collega-verzamelaar is die de verzameling als geheel wil (en kan!) overnemen, dan loopt dit spoor dood. Na je overlijden is het dan einde oefening en kun je beter zorgen dat er een manier is waarop je erfgenamen een fatsoenlijke prijs kunnen krijgen voor de verzameling. Natuurlijk zijn er ook wel een paar verzamelaars, die het zich financieel kunnen veroorloven om de zaken dusdanig groot op te zetten dat ze al bij leven een openbaar toegankelijk museum creëren, maar zelfs dan is het de vraag of dat na het overlijden van de verzamelaar zelf blijft voortbestaan.

Geef de familie om te beginnen in elk geval eens een idee van de totale waarde van je verzameling, zodat ze weten dat het om serieus geld gaat. Maar een idee hebben van de totale waarde betekent natuurlijk nog niet dat ze weten welk prijskaartje er bij verkoop aan de afzonderlijke items zou moeten worden gehangen. Als je papiergeld verzamelaar bent, weet je dat een replacement meer waard is dan het gewone biljet, maar voor een ‘normaal’ mens is dat gewoon hetzelfde biljet. Neem voor de aardigheid maar eens de proef op de som en laat je vrouw of vriendin de tien meest bijzondere of waardevolle items uit je verzameling aanwijzen; je zult verbijsterd zijn! Kortom, maak van achterblijvers geen spoorzoekers, en zorg ervoor dat je nabestaanden in elk geval enig benul hebben hoe ze de collectie fatsoenlijk te gelde kunnen maken.

Waarschuw ze in elk geval ook voor cherry picking, die aardige collega-verzamelaar die even langskomt en alleen de bijzondere items koopt, waarna de rest van de verzameling bijna onverkoopbaar is. Natuurlijk levert een verzameling bijna altijd het meest op als de items per stuk op de beurs of via, eBay of Marktplaats worden verkocht, maar dat is heel veel werk en vraag je dus wel af of je nabestaanden dat willen en kunnen. Mocht dat toch de bedoeling zijn, zorg dan dat er een complete lijst is van de items met vermelding van realistische verkoopprijzen. Liefst ook met foto’s.

Terzijde merk ik op dat het zorgvuldig documenteren van (de waarde van) de verzameling ook goede diensten kan bewijzen als je die wilt verzekeren, maar ook weleens averechts kan werken, namelijk als de voorheen nauwelijks geïnteresseerde partner ineens enorme belangstelling toont voor de verzameling - of beter gezegd de waarde daarvan - als er in het kader van een (v)echtscheiding moet worden afgerekend. Maar een beetje verzamelaar voorkomt dit soort problemen natuurlijk bij voorbaat door goede huwelijkse voorwaarden te maken. Nu weer terug naar de overleden verzamelaar.

Een heel mooie oplossing kan zijn om de verkoop van de verzameling toe te vertrouwen aan een collega-verzamelaar die goed op de hoogte is van de prijzen en de verkoopkanalen en daardoor de beste opbrengst voor de erfgenamen kan realiseren. In notariële vaktermen heet zo iemand afwikkelings-bewindvoerder. Een notaris kan voor verzamelaars een testament opgestellen, waarin zo’n regeling is opgenomen. Als een afwikkelingsbewindvoerder zijn werk goed doet, kan dat - afhankelijk van de omvang van de verzameling - wel een heel tijdrovende klus zijn. Daarom raad ik aan om aan de afwikkelingsbewindvoerder niet alleen een vergoeding van zijn onkosten (zoals reiskosten en de huur van een beurstafel) toe te kennen, maar ook een percentage van de gerealiseerde opbrengst van de modellen als loon voor de moeite. Een afwikkelingsbewindvoerder kan een verzameling op allerlei manieren proberen te verkopen en zal kiezen voor de manier waarop de verzameling het meest opbrengt. Collectweb is zo’n afwikkelingsbewindvoerder.

Het is ook mogelijk is om je verzameling al bij leven aan iemand te schenken, te verkopen of te veilen, maar de meeste verzamelaars gaan, is mijn ervaring, door tot het eind. Helaas zou ik willen zeggen, want de enige die er verstand van heeft bent u zelf. Dus bij leven zelf verkopen of een afwikkelingsbewindvoerder aanstellen per testament is de meest wijze beslissing. De experts van CollectWeb helpen u er graag bij.

Als je overlijdt, is de fiscus ook blij dat je hebt verzameld. Maar hoe zit het nu precies met die erfbelasting? Sinds 2010 is de erfbelasting maximaal 40%, maar aan de borreltafel en op ruilbeurzen en verjaardagen doen hierover nog altijd de wildste verhalen de ronde, dus daarom besluit ik dit artikel met een (ver)kort overzicht van vrijstellingen en tarieven. Alle genoemde vrijstellingen en tarieven gelden voor het jaar 2023 (ze worden jaarlijks aangepast), meer gedetailleerde informatie is te vinden op de website van de Belastingdienst. Erfbelasting komt pas aan de orde als de waarde van de verkrijging hoger is dan de vrijstelling. Over het bedrag dat is vrijgesteld van erfbelasting hoeft géén erfbelasting te worden betaald. De vrijstellingen variëren van maar liefst € 723.000 tot slechts € 2.400.

Erfbelasting vrijstelling partner
Partners zijn in 2023 vrijgesteld van erfbelasting tot een bedrag van € 723.000. Ben je gehuwd of geregistreerd partner? Dan geniet je deze vrijstelling automatisch. Ben je ongehuwd samenwonend? Regel dan naast twee testamenten, een notarieel samenlevingscontract. Zo weet je zeker dat je van deze vrijstelling gebruik kunt maken.

Erfbelasting vrijstelling kind
Kinderen hebben een veel lagere vrijstelling van € 23.000. Omdat je partner voor de erfbelasting en je kinderen in beginsel gelijke delen erven, kan het zijn dat er na jouw overlijden een behoorlijk bedrag aan erfbelasting verschuldigd is over datgene dat de kinderen erven boven hun vrijstelling. Met een opvullegaat in je testament kun je voorkomen dat je direct na het eerste overlijden deze erfbelasting moet betalen

Erfbelasting vrijstelling kleinkind
Kleinkinderen genieten dezelfde vrijstelling als kinderen, namelijk € 23.000. Kleinkinderen erven niet automatisch op grond van de wet. Daarom kan het interessant zijn om een kleinkindlegaat in het testament op te nemen.

Erfbelasting vrijstelling overige erfgenamen
Overige erfgenamen zoals broers, zussen of ouders, genieten slechts een vrijstelling van € 2.400.

Over het bedrag boven de vrijstelling moet erfbelasting worden betaald. De tarieven variëren van 10% voor partners tot wel 40% voor een vriend of vriendin. Hieronder vind je de (afgeronde) tarieven.

Erfbelasting tarieven partner
Vanaf € 723.000 partnervrijstelling, gaat de partner erfbelasting betalen. Dat is tot een bedrag van € 861.000, 10% en over het meerdere (ongelimiteerd) 20%.

Erfbelasting tarieven kind
Vanaf € 23.000 kindvrijstelling, gaat een kind erfbelasting betalen. Dat is tot een bedrag van € 161.000, 10% en over het meerdere (ongelimiteerd) 20%.

Erfbelasting tarieven kleinkind
Vanaf € 23.000 kindvrijstelling, gaat een kleinkind erfbelasting betalen. Dat is tot een bedrag van € 161.000, 18% en over het meerdere (ongelimiteerd) 36%.

Erfbelasting tarieven overige erfgenamen
Vanaf € 2.400 gaat een overige erfgenaam, zoals een broer, zus of ouder, erfbelasting betalen. Dat is tot een bedrag van € 138.000 maar liefst 30% en over het meerdere (ongelimiteerd) 40%.